Her toplumun -aynen bireyler gibi- kendine özgü nitelikleri olduğu gerçeğinden hareketle, acaba bizim (Türkler) tanımlayıcı özelliklerimiz nelerdir?

 Bu konuda kısa bir araştırma, gerçekten de herkesçe doğrulanabilecek şu karakteristikleri ortaya çıkarıyor: Misafirperverlik, yardımseverlik, pratik zekâ, duygusallık, ulusal gurur, gelenek bağlılığı ve adaptasyon gücü. Bunların tümü de gurur verici, olumlu özellikler.

Toplumun tümünü kapsamasa da en azından yaygın denilebilecek olumsuz özellikleri de var mıdır? Bunu ancak etnografik araştırma yapanlar bilebilir ki o konudaki kaynaklar birkaç olumsuz özellik olarak şunları sayıyor: Cinsiyetçilik, iletişimde duygusallık, nemelâzımcılık, çıkar odaklılık gibi.

Bir ortak nitelik sayılabilmek için yeter sıklığa sahip olup olmadığından emin olmadığım bir özelliğin olumsuzlar kümesi içinde yer almasa da en azından aday olabileceğini düşünüyorum. Bu aday “cevapsızlık”tır. TDK sözlüğünde sadece (cevapsız) olarak tanımlanıp, cevapsız bırakan (kişi ya da şey*) için karşılık verilmemiş responsive kavramın yabancı dillerde karşılıkları vardır.

“Responsive” kelimesinin etimolojik kökeni İngilizce olup, Latince “respondere” (yanıt vermek, karşılık vermek) fiilinden türetilmiştir. 

İngilizcede “response” (yanıt) üzerinden, “cevap veren, karşılık gösteren, duyarlı” anlamında sıfat olarak kullanılmaya başlanmıştır.

“Responsive” kelimesinin Fransızca karşılığı başlıca “réceptif/réceptive” ve “sensible” olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında, bağlama göre “qui réagit bien (à)” yani “iyi tepki veren” ifadesi de kullanılabilir. Özellikle teknik ve dijital bağlamlarda, “responsive” terimi bazen doğrudan “responsive” şeklinde de kullanılır; ancak yaygın ve doğru karşılıkları yukarıdaki gibidir.

 Cevap verirlik ve cevapsızlık olguları ile bunların fali durumundaki kişi ya şeyler için İngilizce ve Türkçe olumlu / olumsuz karşılık önerilerim ise şöyle: 

Responsiveness (olgusu) ➛ Cevapçılık, Cevap Verirlik    /   Unresponsiveness (veya irresponsiveness) ➛ Cevapsızlık

Responsive (kişi) ➛ Cevapçı, Cevap Verir   /    Unresponsive (veya irresponsive) ➛ Cevapsız, Cevap Vermez

(*)  Burada şey, cansız nesneleri (bir cihaz, bir web sitesi vb) anlatmak için kullanılıyor. Responsive device, verilen komuta beklenen sürede beklenen cevapların verildiğini anlatmaktadır.

28 Ekim 2025

Tınaz Titiz