En genel anlamda gürültü, işe yarar bilginin (teknik deyimle sinyal) içine karışarak anlaşılmasını zorlaştıran bilgidir. (Tıklayınız)

Sinyal ve gürültünün ikisinin de bilgi olması akıl karıştırıcı gelebilir. Bu nedenle bir örnekle açıklamak anlamayı kolaylaştırabilir: Bir müzik parçası ile aynı iletim ortamında bulunan bir konferans konuşması ikisi de bilgidir. Amaç müzik dinlemek ise konferans konuşması -ne kadar değerli bir konuşma olsa da- gürültü sayılır. Bunun tersi de doğrudur: Amaç konferans dinlemek ise bir virtüöz’ün performansı gürültüdür.

Tabii ki, herhangi bir anlam içermeyen bilgiler de gürültü olarak nitelenir. Ama, bir anlam içeren bilgi birimlerinden (notalar, kelimeler, sayılar, şekiller) oluşan anlamsız dizgeler de (Gibberish)* yine gürültüdür.

İletişim süreçlerinde gürültüler çeşitli nedenlerle ortaya çıkar. Bazıları şunlardır**:

- Eksik / zayıf illiyet halkalarını tamamlamak, süslemek

- Unvan zorlayıcılığı (“ben …….’ım, bilmem lazım” vb)

- Bağlı olunan sorgulamaya kapalı ideolojiler, dinler

- Yanlışlanabilirlik kavramının bilinmeyişi

- Sosyal medyadan viral ve doğrulanmamış alıntılar

-Psikografik tekniklerle kişiye özel koşullandırıcılar

- Okul öğretileri içine karış(tırıl)mış bilgiden öğrenilmiş

- Yanlış ebeveyn öğretilerinden öğrenilmiş

- Eksik mantık eğitimi

- İkna edici mitlerden (yüzüncü maymun vb) öğrenme

- Patolojik yüksek özgüven / unvan destekli bilgi

- Zayıf kavram dağarcığını tekrar yoluyla onarma

- Kirli bilgi kaynağı olarak internet

- YZ modellerinden alınan doğrulanmamış bilgiler

- Paralı veya gönüllü Troller

- Yankı Odaları

- Psikolojik harekât

- Güvenilir olması beklenen kişilerin yalan söylemesi

- Yanıltıcı amaçlı kitap makale vd

- Propaganda

Bu gürültü öğeleri, her tür iletişimi bozduğu gibi, en önemlisi kişinin kendi içindeki düşünme sürecini de bozabilir.

Düşüncelerin bu tür gürültülerden arındırılması için “gürültü süzebilen filtreler” düşünülebilir. Bu filtreler kişilerin düşünürken sürekli olarak kendilerine sormaları gereken sorular olabilir. Bazı örnek filtre soruları şunlar olabilir:***

1. “Bu düşünce “her şey”den oluşan bütünlüğü ne kadar dikkate alıyor?” Yoksa bütünlüğün sınırlı (sadece insan, sadece hayvan, sadece para gibi) bir parçasıyla mı ilgili? “Bu düşünceyle kimi/neyi göz ardı ediyor olabilirim?”

2. "Bu bilgi hangi somut gerçekliğe ve hangi varsayımlara dayanıyor?" “Bu düşünceye ulaşırken eksik veriyle tamamladığım yerler var mı?”

3. "Bu sonuca ulaşmak için illiyet zincirinde hangi adımları atladım?" “Bu düşünce kendi içinde tutarlı mı?”

4. "Bunun doğru olmasını isteyişimin bu düşünceyi ne kadar etkilediği?" “Bu düşüncenin tersini düşünmek bana ne hissettiriyor?”

5. "Bu cümledeki her kelimeyi tanımlayabilir miyim?" “Bu düşünceyi ifade etmek için seçtiğim kelimeler yeterince hassas ve isabetli mi?”

6. "Bunu 12 yaşındaki birine açıklayabilir miyim?" Feynman tekniği. Gerçek kavrayışı taklit kavrayıştan ayırır.

7. “Bu düşünce, sorgulamaktan kaçındığım bir ideoloji, bir kalıp, bir propagandadan izler taşıyor mu?”

8. “Bu düşünce hangi zaman ölçeğinde geçerli?”

9. “Bu düşünce bir soruna çözüm mü ve eylem gerektiriyor mu?”

Düşünme süreci içinde bu soruların hepsinin ve de her zaman sorulması pratik olmayabilir. Kişiler kendi düşünme profillerini gözlemleyip, daha sık karşılaştıkları gürültü türlerini süzebilecek daha az sorulu filtreler üretebilirler. Örneğin 4 sorulu ve hatırlatıcı kısa adı (akronim) FEHK olan bir süzgeç, 6-3-1-5 nolu sorulardan oluşmaktadır.

25.10.2025

(*) Bkz. https://kavrammutfagi.com/kavram/anlamkiran-sozcuk--gibberish 

(**) Bu gürültü öğeleri https://kavrammutfagi.com/rd/Q19DN4 adresindeki yazıdan alıntılanmıştır.

(***) Bu sorular kısmen YZ, kısmen T.Titiz ve nihayet Mustafa Doğan katkılarıyla oluşturulmuştur.