Sözcük ve kavramların rastgele kullanımı anlatılmak istenenin en azından anlaşılamayışına, daha kötüsü farklı anlaşılmasına ve en kötüsü de özellikle kast etmekten kaçınılan şekilde anlaşılmasına yol açabilir.

Bu istenmeyen durumların önlenip, ifadelerin tam da niyetler doğrultusunda oluşturulması, Kavram Çekirdeği (KÇ)  denilebilecek “özsel özellik”[1] sayesinde sağlanabilir.

KÇ, “bir varlığın o varlık olması için vazgeçilmez olan, tüm mümkün durumlarında ona eşlik eden özellik” olarak tanımlanabilir.

Birkaç örnek:

Strateji: Rastgele kullanılan ve o nedenle de gerçek anlamının -neredeyse- unutulduğu bir kavram. Origins adlı etimoloji sözlüğünde şöyle tanımlanıyor: “düşmanı aldatacak general hilesi[2]”. Burada KÇ sayılabilecek özellik “açmaz kırma”[3] olup, strateji, bu tür açmazları kırabilecek, ancak savaşlarda kullanılabilecek  yaratıcı hileler için kullanılıyor. Sıradan sorunları çözmek için bu terimin sık sık kullanılması, terimin bu ilginç özelliğinin giderek kaybolmasına yol açıyor.

Vatan haini:  Kişinin, bağlı olduğu siyasal topluluğun (devlet, ülke) temel çıkarlarına veya güvenliğine, karşı tarafa bilinçli yardım ya da sadakat kaydırması yoluyla ağır zarar vermesi gerekir. Burada “bilinçli olarak, karşı tarafa sadakat transferi” unsuru, KÇ’nin tipik adayıdır; sadece muhalefet etmek, hata yapmak, beceriksizlik hattâ ahlâksızca tutum ve davranışlar gibi durumlar bu çekirdeği sağlamadığı için “vatan haini” kategorisine girmemelidir.

Cumhuriyet: Cumhur’un (halk) egemenliği anlamına gelen bir yönetim biçimi (rejim) olup, bu tanımdaki  anahtar kavram, egemen ≈ tercih yapmada bağımsız olma hali’dir. Kısaca “tercih yapabilme bağımsızlığı” denilebilir ve ne konusında tercih yapılacağı belirtilmediği için de (her şey konusunda) şeklinde genişletilebilir[4].

Hukuk: Arapça kökenli hak sözcüğünün çoğulu olup, hak sözcüğünün kökeni ise Aramice-Süryanice ve İbranice ḥḳḳ kökünden gelen ḥaḳaḳ חקק “oymak, (taşa ve metale) hakketmek” fiilinden türetilmiştir. Evrensel hukuk kurallarının henüz oluşmadığı ilk çağlarda, herhangi bir kişinin kendi kurallarını taş vs gibi silinip değiştirilmesi güç bir ortama hakketmesi (oyup kazımak) anlamındadır. Kavramı herhangi bir kural koyma fiilinden ayırt edici KÇ burada “bir gücün, değiştirilmesi güç hale getirilmiş bir kuralı değiştirmesi” olup, diğer tüm kural koyma türlerinden farklıdır.

Tınaz Titiz / 29.11.2025

[1] Bkz. https://plato.stanford.edu/entries/essential-accidental/

[2] Bkz. E.Partridge, Origins, Sh.673 (stratëgëma ≈ a general’s trick to deceive the enemy)

[3] Açmaz kırma  ≈ breaking the compromise. Compromise her ne kadar uzlaşı, anlaşma vbg anlama gelse de birbiriyle zıt uzlaşı (ters orantı gibi, iki şeyden biri bir yöne giderken diğerini aksi yöne sürüklemesi) nedeniyle (açmaz) terimi kullanılmıtır.

[4] Bkz. https://tinaztitiz.com/egemenlik-kimindir-ve-kim-kullanir/