ERNST FRAENKEL VE İKİLİ DEVLET
(Diktatörlük Kuramına Bir Katkı: Ernst Fraenkel ve İkili Devlet - Serdar Tekin,
Birikim dergisi, Sayı 354 (2018) adlı kaynak yazının özeti olarak hazırlandı: (https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-354-ekim-2018/9132/diktatorluk-kuramina-bir-katki-ernst-fraenkel-ve-ikili-devlet/9135)
Hazırlayan ; Bayram Durmuş
Fraenkel ve Dönemi
Ernst Fraenkel, 1933–1938 döneminde Nazi Almanyası’nın hukuk düzenini içeriden incelemiş bir Yahudi ve sosyalist hukukçudur. Berlin’de avukatlık yaparken mahkeme kararları, Nazi hukukçularının yazıları ve kendi gözlemleri üzerinden The Dual State (İkili Devlet) kitabını hazırlamıştır.
Fraenkel’in temel katkısı, diktatörlüğü “hukukun tamamen ortadan kalktığı bir rejim” olarak değil, “hukuk ile hukuksuzluğun birlikte ve planlı biçimde işlediği bir rejim” olarak tanımlamasıdır.
İkili Devlet Teorisi
Fraenkel’e göre Nazi devletinin yapısı iki temel işleyiş biçiminden oluşur:
1. Norm Devleti
- Hukukun hâlâ yürürlükte olduğu alanları temsil eder.
- Ekonomi, ticaret, sözleşmeler, mülkiyet, aile hukuku gibi alanlar burada düzenlenir.
- Kapitalist ekonominin devamı için gereklidir.
- Mahkemeler bu alanda görece özerk biçimde çalışır.
2. Tedbir Devleti
- Siyasal alanın tümünü hukukun dışına çıkarır.
- Devletin bekası, milli güvenlik, iç düşman tehditleri gibi gerekçelerle sınırsız yetki kullanır.
- Öngörülemez, keyfi, ceza ve polis gücünün hâkim olduğu bir alandır.
- Hangi konunun “siyasal” olduğuna kendisi karar verir.
- 28 Şubat 1933 OHAL Kararnamesi bu yapının hukuki temelidir.
Bu iki yapı çatışır gibi görünse de aslında birbirini tamamlar: siyasal muhalefetin ezilmesi tedbir devletinin işiyken, ekonomik ve toplumsal düzenin sürdürülmesi norm devletinin görevidir.
Mahkemelerin Rolü ve Hukukun Dönüşümü
Fraenkel, mahkemelerin tedbir devletinin yerleşmesinde kritik rol oynadığını belirtir.
Başlangıçta bazı yargıçlar hukuki direniş göstermiş olsa da:
- Tehdit kavramını geniş yorumlamaları,
- Siyasi suçlamalarda usul adaletini askıya almaları,
- Polis kararlarını hukuki kılıfa sokmaları,
yargıyı adım adım bir “tedbir aygıtı”na dönüştürmüştür.
Norm devleti ile tedbir devleti arasındaki sınır giderek bulanıklaşmış ve siyasal alanı yargı yoluyla genişletme uygulamaları ortaya çıkmıştır.
İkili Devletin Ekonomi ile İlişkisi
Fraenkel’in özgün katkılarından biri, ikili devletin kapitalist ekonomiyi neden koruduğunu açıklamasıdır:
- Ekonomik düzenin çökmesi rejim için risklidir.
- Burjuvazi ve sermaye sınıfı rejimin destekçileridir.
- Bu nedenle mülkiyet, sözleşme, ticaret hukuku alanlarında istikrar korunur.
Tedbir devleti ise:
- Yahudiler, komünistler, sendikalar ve belirli toplumsal gruplar üzerinde sistematik baskı uygular.
- Böylece ekonomik ve sosyal güç dengeleri yeniden şekillenir.
Fraenkel – Carl Schmitt Tartışması
Fraenkel, Schmitt’in diktatörlük tasnifine (vekilî diktatörlük / egemen diktatörlük)
karşı çıkar.
Schmitt’e göre olağanüstü hâl belirli amaçlar için geçicidir.
Fraenkel’e göre Nazi Almanyası'nda:
- OHAL kalıcılaştırılmış,
- hukuk araçsallaştırılmış,
- yeni anayasa yapılmamış,
- ama hukuk tamamen de yok edilmemiştir.
Bu nedenle ikili devlet, Schmitt’in kavramlarına sığmaz: kalıcı, karma, çift yönlü bir diktatörlük formudur.
Sonuç: İkili Devletin Teorik Önemi
Fraenkel’in modeli, modern otoriter rejimleri anlamada hâlâ önemlidir.
Diktatörlük günümüzde çoğunlukla:
- İstisnanın normalleşmesi,
- Hukuk alanlarının ayrışması,
- Yargının çifte standardı,
- Güvenlik söyleminin genişletilmesi
üzerinden işler.
Fraenkel’in en çarpıcı dersi şudur:
Diktatörlük, hukukun tamamen yok olması değil, hukukun seçici biçimde kullanılmasıyla kurulur.