Macarca tolmács, Almanca Dolmetscher  "dilmaç"tan geliyor. Bu çok eski kelimeyi yirminci yüzyılda kullanmış olan  yazarlar da var. Örnekler: "Almanyalı ile anlaşabilmek için bu Maltalıyı dilmaç tutmuşlar" (Memduh Şevket Esendal);  "Tercümana: Dilmaç, bana bak, bu beyler uzun boylu anlatıyorlar" (Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş Şehir).  Bugün Türkiye'de soyadı dilmaç, tilmaç olan pek çok yurttaş vardır. 

   Dilmaç gibi, tercüman, tercüme, mütercim kelimeleri de unutulmamalı. Çünkü tarihimizde  önemli yerleri var. 1821'de kurulan, başta diplomasi olmak üzere yabancı dil bilgisi gerektiren devlet işlerinde görevlendirilmek üzere mütercim yetiştiren kuruluşun adı Tercüme Odası'ydı. Cumhuriyet döneminde de dünya klasiklerini Türkçeye çevirtmekle  görevli bir Tercüme Bürosu vardı. Mütercim unvanıyla andığımız Mütercim Asım Efendi (1755-1820) değerli bir bilim kişisi olan bir sözlük yazarımızdır. "Tercüman", "tercüme" kelimeleriyle elde edilen iki  güzel mecazı bugün de sık sık kullanırız. "Duygularıma tercüman oldunuz" sözündeki "tercüman" kelimesinin yerine başka bir kelime koyamayız. Yabancı dilin fazlasıyla etkisi altındaki çeviriler için "tercüme kokuyor" deriz, o da yerleşik, güzel bir deyimdir. "Özgeçmiş" teriminin eski adı "tercüme-i hâl'di; bu terim  "hâl tercümesi" diye sadeleştirildiyse de, daha sonra  terim resmî kullanımdan düşünce unutuldu.  Bunlar bir kenara, mütercim, tercüman  kelimelerinin birinci anlamlarının bıraktığı boşluğu  dolduramadık.  Bugün ikisine birden "çevirmen" diyoruz.  Oysa gelişmiş dillerde bu iki uğraş iki ayrı kelimeyle adlandırılır. Sözle tercüme eden kişi ve bu anlamdaki tercüme uğraşı  için İngilizcede sırasıyla interpreter, interpreting; 

Fransızcada interprete, interpretariat / interpretation terimleri kullanılıyor. Metin çeviren kişiye ise İngilizcede translator, Fransızcada traducteur deniyor. Üniversitelerde  1983'ten başlayarak  Mütercim-Tercümanlık bölümleri kuruldu; öğrencinin hem mütercimlik hem de tercümanlık öğrenimi gördüğü  bu bölümlere "çevirmenlik bölümü" adı verilemedi. Bunlardan bazılarının adları  sonradan "çeviribilim bölümü"ne dönüştürüldü,  ama "çeviribilimi" çevirmenlik uğraşını değil, çeviri uğraşının bilimsel inceleme yönünü ifade eden ayrı bir terimdir. Oysa bu bölümlerin İngilizce adları çeviri uğraşının iki dalını da kapsıyor: "Translation and Interpreting (Studies)"... 

Kaynak: Bülent AKSOY

Kavram Mutfağı, Makaleler

https://www.kavrammutfagi.com/makale/tercuman-dragoman-dil-oglani-dilmac