Lütfen aramak istediğiniz kelimeyi yazıp Enter tuşuna basın..

Logo

Kullandığımız dil; bugün ne olduğumuzu, yarın ne olacağımızı belirler..

 MENÜ

KAVRAM

(Genel kabul görmüş anlamı)

ETİMOLOJİ / KÖKEN / KAYNAK

(Etimoloji, köken, kaynak vb bilgiler)

YÜKLENEN ANLAM VE SORUNLAR

(Anlam kayması yoluyla kazandığı anlam ve yol açtığı sorunlar)

Ahmet Say Müzik Ansiklopedisi adlı eserinde ( s. 154) bam telini iki ayrı sözcük olarak yazmış ve karşılığı için de şu açıklamayı yapmıştır. Mızraplı sazlarda en kalın sesi veren tel. Ud’da, en alttaki (la) Kaba Dügâh, tamburda en üstteki (sol) Kaba Rast perdesi. Bu teller genellikle tempo tutmakta kullanılır, tek ya da çift tellidir demiş.

Meydan Larousse (s. 2/131)’ de bamteli veya bemm sözcüğünün Farsça olduğu üzerinde durulduktan sonra anlamını şu şekilde açıklanmıştır. a) Uzun, gür ve kaba sakal, b) Telli sazların en kalın teli. c) Türkçemizdeki telden bam teli türetilmiş ve sazın en kalın ses veren teli ve alt dudağın altındaki seyrek sakal telleri için kullanılmış olduğu not edilmiştir. 

Şemseddin Sami Kâmûs-ı Türkî (s.217) Bam: Farsça çatı ve dam anlamlarına gelmektedir. Bamteli de yine bama sözcüğünden kaynaklanmakta ve sakal anlamına gelmektedir. Aynı zamanda bir sazın en kalın ses veren telidir.

Ferit Develioğlu Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük (s.79)’ da bâm öncelikle çatı, dam ve kubbe anlamındadır.
Bâm-ı bülend gök, yüksek çatı, bâm-ı çeşm üst gözkapağı anlamına kullanılıyormuş.
Bir de bunlara benzer bir tamlama daha var. Bâm-ı Mesih:  İsa peygamber ölünce göğün dördüncü katına çıkarılmış işte gökte peygamber İsa’nın kıyamet gününe kadar oturduğu ve Mesihlik için dersini çalıştığı yer burası.
Develioğlu sözlüğüne göre bâm telinin bir başka anlamı da sakalın dudağa bitişik olan kalın telleridir.

İlhan Ayverdi’nin Misâlli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Lugatı’na göre de: Bam Teli: 1. Barbunya balığının alt çenesinin altında bulunan ve dokunma organı durumdaki, dinlenme hâlinde iken çene altına gizlenen iki tele verilen isim.
2. Alt dudağın altındaki kıllar: Mollazâde olmak hasebiyle küçük yaşından beri salıverdiği sakalını bilâhare bütün bütün başıboş bıraktığı için onun dahi elyâf-ı perîşânı, bâhusus bam telleri ve havâlîsi aşağıdan yukarı fırlak bulunurdu (Ahmet Râsim).
3. Telli sazlarda en kalın ses veren tel [Tamburda en üstte, utta en alttadır].
4. Mec. En hassas nokta: O muhayyel köyündeki muhayyel mezarlık ve o duygulu köy halkının kolektif hareketi bam telimden vurdu beni (Rauf Tamer).

Bam teline basmak (dokunmak): Bir kimseyi en hassas olduğu nokta üzerine giderek sinirlendirmek, öfkelendirmek anlamına kullanılan bir deyimimizdir.

Sözcüğünün kökeni Farsça bâm (bem) dir ve anlamı da evin üstü, çatı demektir. Türkçemizde biz ona dam diyoruz. Dam Farsçada ve birçok batı dillerinde dam (dame, dom, dome) ev veya evin hanımı anlamına gelmektedir. (Dame de Sion, Notre Dame gibi) Ancak Türkçemizdeki dam veya birçok bölgemizde halen kullanılan “tam” ile buradaki dam sözcüğünü ilişkilendirmemek gerektiğini düşünmekteyim. Bizim bam sözcüğünü bu anlamıyla almadığımızı veya bu anlamını hiç kullanmadığımızı söyleyebiliriz.  

Bem, yukarıda açıklandığı gibi aslında bir müzik terimidir. Müzik terimi olarak kullanıldığında bam telinin doğru telâffuzu "bem teli" dir. Bem (veya bam) aynı zamanda sakalın dudağa en yakın olan yerinde çıkan kıllardır. Bu sakal telleri diğerlerine göre biraz daha kalındır. Müzik aletindeki o teller de diğerlerine göre daha kalındır. Bir de bunun karşıtı var. Karşıtı zîr (alt) dır ve o da anlam olarak en ince teli karşılar. En tiz sesi çıkartır. (zîr ü bem: Alt ve üst, ince ve kalın teller anlamındadır). 
Selçuklu ve Anadolu Selçukluları Farsça ve Arapçadan birçok sözcüğü alıp kullanmışlardır. Bu dillerden aldıkları sözcük, kavram ve terimleri Türkçe ile harmanlayıp yeni kavramlar da türetmişlerdir. İşte onlardan biri de bam teli kavramıdır.   

Ali Can Polat'ın 9 Haz 2023 tarihli makalesinden alıntıdır. Bkz. https://www.kavrammutfagi.com/makale/bam---bam-teli---bam-teline-basmak--dokunmak 

 

Yorumlar

Yorumlar