Dilbilgisi bağlamında “kısaltma”, sözcüklerin kısa yazımı, bir başka deyişle simgeleştirilmesidir. Kısaltmaların yazım biçimleri, sözcüklerin türüne göre değişir.
Kurum adlarının kısaltması, genel olarak her sözcüğün ilk harfinin büyük yazılmasıyla yapılır. Harfler arasına nokta konmaz. Örnek: Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Türk Dil Kurumu (TDK), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği (TMMOB), Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), Türk Tabipleri Birliği (TTB) vb. Bu kuralın dışında oluşturulmuş kimi kurum adı kısaltmaları da vardır. Örneğin BOTAŞ (Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi) ve AYM (Anayasa Mahkemesi) bu tür kısaltmalardandır.

Tek sözcüklü kısaltmalarda, sözcüğün baştan ilk üç harfi yazılır ve sonuna nokta konur. Buna göre “Ankara”nın kısaltması “Ank.”, “çeviren”in kısaltması “çev.”, “mahalle”nin “mah.”, “cadde”nin “cad.” diye yazılır.

Bileşik sözcüklerde ise kısaltma işlemi, birinci sözcüğün ilk üç harfi ile ikinci sözcüğün ilk harfi alınarak gerçekleştirilir. Kısaltmadan sonra yine nokta konur. Sözgelimi “toplumbilim” sözcüğü “topb.” biçiminde kısaltılır. Eğer bileşik sözcüğün ilk sözcüğü iki harften oluşuyorsa, bu durumda kısaltma, baştaki sözcüğün iki harfine ikinci sözcüğün ilk harfi eklenerek yapılır. Örneğin “adbilim” sözcüğünün kısaltması “adb.” diye yazılır.


***


KISALTMALARIN EKLERİ

Kısaltmaların aldığı eklerin, kısaltmanın okunuşuna uygun olması gerekiyor. Somutlamak gerekirse, Türk Ceza Kanunu’nun kısaltması TCK olduğuna göre, bu kısaltmanın alacağı ek, kısaltmanın açılımına göre değil, kısaltmayı oluşturan harflerin okunuşuna göre olmalıdır. Dolayısıyla TCK kısaltmasının ek almış biçimi “TCK’nun” değil, “TCK’nin” biçiminde yazılmalı ve okunmalıdır.

Bunun gibi, TMMOB kısaltması da kısaltmanın son harfinin seslendirilmesiyle uyumlu ek alır ve “TMMOB’nin” ya da “TMMOB’ye” diye okunur. Bu kısaltmayı “TUMOB” biçiminde seslendirmek ne denli yanlışsa, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) için “RÜTÜK”, Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu (CMUK) için “CUMUK”, Anayasa Mahkemesi (AYM) için “AYİM” demek de o denli yanlıştır. Doğru seslendirmeler Retük, Cemuk, Ayeme olmalıdır.