Narthex bitkisi için Anadolu’da halkımız çok güzel bir ad bulmuş, buna çoban ateşi demişler. Bu ad yerini o kadar güzel bulmuş ki! Ancak bunu biraz sonraya bırakalım ve şimdi bu bitkinin diğer özelliklerine kısaca bir göz atalım. Birçok yöremizde bitkiye çakşır otu/ caşur otu da diyorlar. Bir zamanlar dev rezene de demişler, Botanikteki adı Ferula communis, maydanoz/havuç ailesi üye. Apiaceae içinde yer alan bu bitki çiçekli bir bitkilerdendir. Aynı aile içinde rezene ile akrabadır. Ferula communis, yani çakşır otu uzun boylu, çok yıllık otsu bir bitkidir. Akdeniz ve Doğu Afrika’da orman ve çalılıklarda bulunur. Antik çağdaki adı nartheks’tir.
Bu bitkinin eczacılıktaki yerini ve önemini, bitkinin kök ve yapraklarının ve hatta tohumlarının nasıl ve hangi işler için kullanıldığını, hangi hastalıklar için şifalı olduğunu konuyla ilgili olanlara bırakalım.

Konunun uzmanlarından Erdoğan Tekin, bitkiyi Apiaceae/ Maydanozgiller’den saymakta ve adının da ferula communis (ferula topluluğu içinde) olduğunu bildirmektedir. ( T. İş Bankası Kültür Yayınları C.1, S.238) Aynı yazara göre diğer adı asaotu, (baston otu diyelim)  giant fennel’ dir. Yöresel adı aşotu (kişniş)’dir. İngilizcedeki yaygın isimleri ise coriander, cilantro ve Çin maydonozudur.

Familyaları aynı olsa bile bu iki bitki biraz farklıdır. Ancak bizim için önemli olan onların arasındaki küçük ayrıntılar veya benzerlikler değildir, biz bunlardan daha çok bu familyanın ortak bir özelliğinden söz etmek istiyoruz.

Prof. Dr.’lar Sevinç Karol, Zekiye Suludere ve Cevat Ayvalı’nın hazırladıkları bir TDK yayın olan sözlükte ve Tuna Tekin tarafından hazırlanan Türkiye’nin Nadir Endemikleri adlı eserde, Prof. Dr.Ertan Tuzlacı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Bitkileri Sözlüğünde, Nazan Öztürk’ün Türkiye’nin Yaban Çiçekleri adlı eserinde ve botanikle ilgili birçok kitapta ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır.

Muğla yöresi başta olmak üzere birçok yerde rastladığımız bir başka tür de körek otudur. Görünüşte çakşır- caşur otu ile aynıdır. Bunun özelliği ise hemen kök kısmında körek mantarı adıyla bilinen ve çok değerli olan bir mantarın çıkmasıdır. Körek mantarı, ilkbahar ve sonbahar aylarında yağışlı havalardan sonra yetişmekte ve sevenlerince toplanmaktadır. Körek mantarı zehirsiz, tüketilebilir ve mantar avcılarının ilgi duyduğu, mutfak değeri yüksek bir türdür. Özellikle etli yapısı ve bazen Pleurotus ostreatus gibi toplu halde bulunması, hem görselliğini, hem de çekiciliğini arttırmaktadır.
Körek Mantarı, Ferula Communis (Körek) bitkisinin kendisi veya kurumuş kökleri ile birlikte bir parazit olarak yaşar. Ülkemizde Çanakkale’den başlayarak Ege, Akdeniz kıyı şeridi ve Kıbrıs’ ta bolca bulunur Aynı aileden olan Çakşır mantarı ise Doğu Anadolu bölgesinin yüksek kesimlerinde (2000 m ve üzeri) yetişir. Ferula Anatolica, Ferula szowitsiana vb Ferula sp bitkisi ile birlikte ona bir asalak olarak yaşar. Gavcar-Manguta-Pleurotus ferulae.
Taksonomisi: Alem: Mantarlar- Fungi /Bölüm: Basidiomycota/ Sınıf: Agaricomycetes/ Takım: Agaricales / Aile: Pleurotaceae/ Cins: Pleurotus/ Tür: Pleurotus eryngii/ Alt Tür: Pleurotus eryngii 

Bilindiği gibi dört yılda bir uluslararası birçok spor karşılaşmalarının yapıldığı olimpiyat oyunları düzenlenir. Bu oyunların tarihi MÖ 8. yüzyılda Olimpiya'da başlatılmış olan antik oyunlara kadar uzansa da modern anlamdaki oyunların ilki 1896 yılındadır. Bu tarihte Pierre de Coubertin tarafından Uluslararası Olimpiyat Komitesini (IOC) kurulmuştur. Bu olimpiyatların amacı “en” lerin belirlenmesi değil, Latince Citius, Altius, Fortius yani daha hızlı, daha yüksek, daha güçlü olanın belirlenmesidir. Çünkü “en” ler tanrılara, tanrıçalara özgü niteliklerdir. Antik çağ ve modern olimpiyat oyunlarının en önemli sembollerinden bir tanesi hiç kuşkusuz olimpiyat ateşinin yakılmasıdır. Bu olimpiyat ateşi oyunlar tamamen bitene kadar hiç sönmeden yanar. Olimpiyat meşalesi antik dönemde olduğu gibi günümüzde de Yunanistan'ın Olympos dağında mercekler yardımıyla güneş ışığı kullanılarak yakılır. Yakılan meşale olimpiyatların düzenleneceği yere kadar ülke ülke dolaştırılır ve bu meşale ile tören yerindeki olimpiyat ateşi yakılır.

İşte olimpiyatların sembolü olan bu ateş Prometheus’un tanrılar katından çalarak insanlara verdiği ateş ve olimpiyat meşalesi de Prometheus’un ateşi çalıp içine koyduğu bitkinin narthex’in kamışıdır. Dikkat edilecek olursa narthex’in şekli hemen fark edilecektir. Bir antik çağ Yunan çömleğinin üzerindeki resimde Prometheus’un insanlara ateşi nasıl verdiğini görebiliyoruz. Resimde görünen silindir biçimli bitki narthex’tir. 

Kaynak: Ali Can Polat

Kavram Mutfağı, Makaleler

https://www.kavrammutfagi.com/makale/narthex