Azra Erhat’ın Mitoloji Sözlüğü ve Hesiodos’un Thegonia’sından yararlanarak biraz tanıyalım. Yunan mitologyasının en önemli yazarlarından birisi Hesiodos’tur. Thegonia’da anlattıklarına göre Prometheus Titan soyundandır. İapethos ile Okeanos kızı Klymene’en olmuştur. Askhylos’a göre bir adı da Themis, (adalet) olan veya  Gaia’dan doğma bir oğludur. Her ne ise; Bu çiftin dört tane oğlu olmuştur. Atlas, Menoitios, Epimetheus ve Prometheus. Büyük Zeus’un bu oğlanlara karşı belirgin bir kini var, onların akıllı olmasını kendisi için hiç uygun bulmaz, kendi saltanatının sarsılmasını asla istemez. Bu yüzden olacak, onlardan Atlas’a dünyayı, gök kubbeyi omuzlarında taşıma görevi vermiştir. Kardeşlerden Epimetheus’un başına bir kadın belasını sarmıştır. Menoitios’u yıldırımları ile çarpar ve yerin dibine, Tartaros’a gönderir. Prometheus’a gelince onu da zincirlere bağlar, ciğerlerini kartallara yedirir. Prometheus bu kardeşler içinde en akıllısıdır. Gücüne güvenir ve Zeus ile alay eder, onu aldatmak ve küçük düşürmek ister.

Pro öneki antik Yunancada önceyi, önceliği ifade eder. Metheus ise görmek bilmek anlamını taşır. Gaia nasıl ki Kronos’un devrileceğıini önceden bildiyse Prometheus da Zeus’un bir gün tahtından düşeceğini bilmektedir.

Prometheus’tan söz eden Hesiodos, ona ilkin oldukça olumsuz bakmış; Prometheus’u insanlığın acılardan, dertlerden uzak, kaygısızca yaşadığı o  güzel Altınçağ’ın yıkılmasına neden olan ve insanlığın düzenini bozan bir titan olarak değerlendirmiştir.

Şöyle ki; akıldan yana üstün olan Prometheus, Olymposlular ile titanlar savaşında başlangıçta üstün zekâsıyla tarafsız kalmayı başarmış ve Zeus’a gösterdiği saygı sonucu Olymposlular katına kabul edilmiştir.  Ancak Prometheus, Zeus'a içten içe öfkelidir. Tanrılar ve insanların toplanarak kutlama için kurban kestikleri Mekone’de tanrıların payı saptanırken akıllı, kurnaz Prometheus “koca bir öküzü ikiye bölüp” sofraya getirir. Bir yana üzerini işkembeyle örtüp sakladığı eti; bir yana da “ak yağlarla” örttüğü kemikleri koyar. Bundan sonra olanları

Hesiodos şöyle anlatır: (535/565)

Tragedya yazarlığının en önde gelenlerinden Aiskhylos da aynı konuyu Zincire Vurulmuş Prometheus adlı eserinde yine buna benzer bir şekilde anlatıyor. 

“Bunun üzerine tanrıların ve insanların babası
‘Ey Iapetosoğlu, soyluların soylusu, dedi ona,
Hiç de haklı bir paylaştırma değil bu dostum.’
Böyle alaylı alaylı konuştu engin akıllı Zeus,
Sinsi düşünceli Prometheus hafifçe gülümseyip
Kurnazlığını saklamaya çalıştı ve dedi:
Ulular ulusu Zeus, ölmez tanrıların en şanslısı,
Göğsündeki yürek hangi payı istiyorsa onu al.”

Zeus “öküzün ak yağlarını” kaldırıp kemikleri görünce yüreğini bir öfke sardı.
Tanrılar tanrısı aslında Prometheus’un kurnazlığını anlamış, ama oldubittiyi önleyememiştir. 

Tanrılar tanrısı koca Zeus “Bilmişlerin en bilmişi” dediği Iapetosoğlu’nun bu yaptığını cezasız bırakamazdı. Önce ölümlülerin elinden ateşi alır.

“…Sinsi kurnazlığınla inat ediyorsun demek dostum”
…
***Ve o günden sonra unutmayıp bu oyunu
Kayın ağaçlarının üstüne salmaz oldu
Dünyalıların işine yarayan ateşi
***Ama Iapetos’un yaman oğlu bir oyun daha etti:
Bir kamışın içine aldı kaçırdı
Coşkun ateşin pırıl pırıl kıvılcımını.
***Ve bulutlarda gümbürdeyen Zeus
En derin yerinden yaralandı ve kızdı
Görünce ölümlü insanların arasında
Ateş’in ışıl ışıl yandığını

Zeus iyiden iyiye öfkelenmiştir. Hem Prometheus’u hem de insanları cezalandıracaktır. Prometheus’un diğer iki kardeşi Atlas ile Menoitios’un başına gelen acıları bir yana bırakalım biz şimdi bu iki kardeşe bakalım.

Zeus insanların başına dert olsun diye yüzü, yüzünün güzelliği ölümsüz tanrıçalara benzeyen, saçları bahar çiçekleriyle donatılmış, ancak yüreğine sadakatsizliğin ve hainliğin yerleştirildiği Pandora’yı (tanrıların armağanı) Prometheus’un kardeşi Epimetheus’a gönderir. Her ne kadar Prometheus önceden hiçbir armağan almaması için uyarmışsa da düşüncesiz Epimetheus Pandora’nın güzelliği karşısında dayanamamış, onunla birlikte olmuş ve evlenmiştir. Ancak, Pandora yanında bir kutu getirmiştir. Kutunun kapağını açtıklarında, içinden acılar, dertler, felaketler, insanlara ölümler getiren hastalıklar çıkmıştır. Tam umut da dışarı çıkmak üzereyken ürken Pandora, kutunun kapağını kapatmıştır. Umut dert kutusunda kapalı kalırken insan bütün bu acılarla cezalandırılmıştır.



(*) Azra Erhat-Sabahattin Eyüpoğlu ikilisinin Aiskhylos çevirisinin Bilgi Yayınevi basımında “narthex kamışı” yazılı olduğu halde İş Bankası Kültür Yayınlarından çıkan XV. baskıda “rezene sapı” sözcükleri geçmektedir. Çeviricilerin ölümünden nice yıllar sonra yapılan bu değişikliğin nedenini anlayamadığımı not etmek isterim. Sözcük Zincire Vurulmuş Prometheus adlı eserde narthex (νάρθηξ) olarak geçmektedir. Bu sözcüğün sonuçta aynı veya benzer anlamlara gelen bir başka sözcükle değiştirilmesi yanlıştır. 

Kaynak: Ali Can Polat

Kavram Mutfağı, Makaleler

https://www.kavrammutfagi.com/makale/narthex