Türkçe dilindeki yabancı kökenli sözcükler
Yabancı bir dilden Türkçeye ses ve/ya yazımı ile geçen çok sayıda sözcük bulunuyor. Çeşitli (bilim, teknoloji, sanat, felsefe gibi) alanlardaki orijinal dildeki kelime ve kavramlar ya Türkçeye çevrilmediği ya da çevrilip benimsenmediği için genellikle o dilde kalıyor. Ayrıca, öykünme nedeniyle Türkçe karşılığı varken yabancı dildeki karşılığının kullanılması da ayrı bir sorun.
Öğrenilen sözcükler bellekte daha önce yerleşmiş ve her biri duyularımızdan en az biri ile ilişkili "zihinsel nesneler" haline gelmiş kavramlarla ilişkilendiği (bağlandığı) takdirde bir bütünün parçası haline geliyor ve öğrenilmiş oluyor. (Arapça kökenli "akletmek" sözcüğü, bağlamak anlamına geldiğine dikkat. Bkz. https://www.nisanyansozluk.com/?k=ak%C4%B1l).
Türkçe sözcükler bu bağlanma sırasında ve sonrasında bir dizi sorgulamadan geçiyor ve böylece mevcut kavramlar örüntüsünün bir parçası haline geliyor. "Anlamak" sözcüğü muhtemelen bu süreci ifade ediyor.
Yabancı sözcükler ise bu bağlantıyı kuramadığı için sorgulanamıyor ve sadece unutulmaması istendiği için -isteksizce- belleğe kaydediliyor. Daha sonra, bu eğreti duran sözcüğe bağlanması (akledilmesi) gereken başka kavramlar geldiğinde, bunların sağlam bir örüntü oluşturması mümkün olamıyor. Birçok sözcüğü ardarda sıralayan -halk arasında laf ebesi denilen- kişilerin konuşma ve yazıları bu mekanizma yoluyla oluşuyor.
İşte bazı örnekler: Aritmetik > (Gr) Arithmos: Sayı + arithmētikē (tekhnē): Sayma tekniği > Latin arithmetica > eski Fransızca arismetique: Sayılar ve özellikleri ile uğraşma. (Wikipedia)
Geometri: Noktalar, çizgiler, yüzeyler, katılar ve daha yüksek boyutlardaki benzerlerinin özellikleri ve aralarındaki ilişkilerle uğraşan alan. (Gr) gē ‘yerküre’ + metria > metrēs ‘ölçme’ > Latin geometria
Trigonometri / Fonksiyon / Absis, ordinat, koordinat / Hiperbol / Parabol / Hipotez / Hipotenüs / Rasyonel, irrasyonel / Kombinasyon, kombinezon / Permutasyon / Diskriminant / İntegral / Diferansiyel / Konkav, konveks / Kompozisyon / Kolej / Kooperatif / Desi, santi, mili, mikro, nano / Deka, hekto, kilo / Minimum, maksimum, ekstremum vd.
Bu amaçla yararlanılabilecek bir diğer kaynakiçin bkz: "A Thesaurus of English Word Roots" (Horace Gerald Danner)
Tınaz Titiz, Rev 0.0 - 12.12.2020