Şurup, Şarap, Şerbet, Meşrubat
Şurup kelimesi Arapça kökenli. İngilizce syrup, Fransızca sirop, Almanca Sirup yine aynı kökten, ama Latince siropus üzerinden bu dillere geçmiş. Avrupa dillerindeki kelimelerin hepsi tatlı, şekerli sıvı, özellikle şekerkamışı suyu; aynı zamanda tıpta da yararlanılan şekerli sıvı ilaç, öksürük şurubu gibi. İngilizcedeki syrupy sıfatı çok tatlı, çok şekerli anlamında.
Arap dilinde sharāb her çeşit içecek, meşrubat; shariba fiili de içmek demek. Alkollü içki anlamındaki şarap Farsçadan; bu dilde kullanılan bā de de şarap demek. İran edebiyatının etkisi altında gelişen divan şiirinde şarap kelimesinin çok yaygın olarak kullanıldığını biliyoruz. Kur'an'da alkollü içki anlamındaki şarap karşılığında çeşitli kelimeler kullanılmış. Şunlar bu kelimeler: hamr, sahbâ (kırmızı şarap), handeris (yıllanmış şarap), habuk (akşam şarabı), rahîk (sert kırmızı şarap). Bu çeşitlilik Arap yarımadasında zengin bir şarap kültürü olduğunu gösteriyor.
Türkçe şerbet ile İngilizce sherbet de Arapça sharbat (içki), shariba (içmek) kelimelerinden. Fakat İngilizceye Türkçeden geçmiş. Bizdekiyle aynı anlamda. Fransızca sorbet (aynı imlayla Fransızcadan İngilizceye geçmiş) ile İtalyanca sorbetto Türkçe şerbet'ten. Fransız mutfağında sorbet dondurmaya benzeyen, meyve suyu, meyve ezmesi, yumurta akı, su, şeker karışımı, soğuk bir tatlıdır; ayrıca, özel yemekli davetlerde yemek sonunda bir tatlı olarak değil, ana yemek öncesinde ya da yemek aralarında damağı temizlemek için ikram edilir.
Türkçede "şerbet"i çok işlemişiz. "Şerbet gibi" (çok tatlı), "şerbet gibi hava" (yumuşak, hoş), "şerbetçi otu", "şerbetle(n)mek", "şerbetli", "şerbetsiz", "şehadet şerbeti" gibi mecazlarımız var. Bazı maddelerin suda eritilmiş haline de "şerbet" deniyor; "kireç şerbeti", "gübre şerbeti" gibi.
Bu Arapça köken daha başka kelimeler de doğurmuş. Şunlar:
Meş rubat / maşrû bât. Kelimenin çoğul hali, Arapçada alkollü olmayan içkiler anlamında. Tekil hali meş rûb.
Maş raba / maşrapa: çeşme gibi su içilebilecek yer yahut su veren kişi. Madenî su kabı anlamı sadece Türkçeye özgü.
Meş rep / maş rap: 1. içme edimi; 2. çeşme benzeri su içilebilecek yer; 3. (mecazî olarak) aynı duyguları, fikirleri, eğilimleri paylaşan kişiler; 4. mezhep, eğilim, düşünce akımı.
Bülent Aksoy
13 Şubat 2021